İranın İsraillə “Qolan düyünü”

1967-ci ildə Ərəb ölkələri - Suriya, Misir, Əlcəzair, İordaniya və İraqla aparılmış məşhur altıgünlük müharibə zamanı İsrailin nəzarətinə keçən, 1981-ci ildə Knessetin (İsrail parlamenti) qərarı ilə anneksiya olan Qolan təpələri son 50 ildə bu və ya başqa dərəcədə manipulyasiya faktoru olub və bundan zamanla istər ərəb ölkələrinin özləri, istərsə də İran öz siyasətlərində təhdid və hədə elementi kimi istifadə ediblər. Lakin bilindiyi kimi, bu, həmişə elə hədə olaraq qalıb və hazırda da həmin, kifayət qədər ciddi strateji əhəmiyyətə malik, içməli su ehtiyatları ilə zəngin ərazilərin İsrailin nəzarətində qalması buna əyani sübutdur. 

Lakin hazırda İranın özünə yaxın birləşmələri Qolan təpələrindəki mövqelərində yerləşdirməsi, Avropa mediasının (“İndependent”) məsələ ilə bağlı həyəcan siqnalı çalmasına səbəb olub. 

Qolan təpələrinin ciddi strateji əhəmiyyəti olduğu məlumdur. Ən azından şirin su ehtiyatları son dərəcə məhdud olan İsrail və ərəb ölkələri üçün həmin ərazi, cənnətin özüdür. Amma hətta belə olması da, siyasi kurslarını son 30 ildə biri-birilərinin əleyhinə təbliğat aparmaqla quran və bundan heç də istər daxili, istərsə də xarici auditoriya baxımından az dividend qazanmayan hər iki ölkənin, açıq qarşıdurmaya gedəcəkləri inandırıcı deyil. Bəli, hazırda Suriya münaqişəsində kifayət qədər mövqelərini gücləndirməyə müvəffəq olmuş İran, əlverişli şəraitdən istifadə edib, sözügedən istiqamətdə müəyyən nöqtələrə nəzarəti ələ ala bilər, amma bu tam miqyaslı hərbi aksiyalara səbəb olmayacaq. 

İranın hər hansl bir səbəbdən İsraillə açıq müstəvidə isti münaqişəyə keçəcəyi inandırıcı deyil. Rəsmi Tehranın son addımları daha çox, hədələyici ton daşımaqdadır, nəinki açıq qarşıdurma. Amma mümkündür ki, İran, Qolan təpələri istiqamətində Suriya ərazisində savaşlara qatılan SEPAH-a bağlı birlikləri (“Fatimiyyun”, “Zeynəbiyyun”) və eləcə də şiə qruplaşmaları (“Həşdi-Şaabi” və ya “Hizbullah əl-Nücəba”) vasitəsi ilə müəyyən lokal əməliyyatlar həyata keçirsin. Lakin birbaşa və açıq müstəvidə qarşıdurma yaşanacağı inandırıcı deyil. Şərtlər əlverişsizdir və tərəflər bunu anlamaqdadırlar. 

Ətrafında ciddi “şiə həlqəsi” formalaşdırmağa müvəffəq olmuş İranın son 5 ildə əldə etdiyi uğurlar zatən ərəb ölkələrini, Qərbi, İsraili qıcıqlandırır və başlanacaq müharibə, həmin tərəflər üçün ciddi bəhanə verəcək, rəsmi Tehranın isə itirəcəyi çox şey var. 

İran həm də bu gün, qeyri-rəsmi olsa da Yəməndə ərəblərlə müharibə şəraitindədir. Kolan təpələri isə ikinci cəbhənin açılmasıdır. Bu ölkə zatən Suriyada kifayət qədər qan itirib. İranın iqtisadi durumu da əlverişli deyil. İsraillə müharibə isə, bütünlükdə regionda baş verən proseslərə əhəmiyyətli dərəcədə təsirə malikdir və başlanacağı təqdirdə həddindən ziyadə çoxlu qan və pul tələb edəcək. 

İsraillə açıq qarşıdurma, bu gün rəsmi Tehran üçün hava-su kimi əhəmiyyət daşıyan və ABŞ-la münasibətlərinin kəskinləşməsi fonunda son dərəcə qiymətli olan Avropa ilə ilişgilərinə və hazırki dönəmdə kövrək olan "nüvə razılaşmasına" da ciddi şəkildə mənfi təsir göstərəcək. Unutmayaq ki, İranda seçkilər yaxınlaşır. Və hazırda siyasi nöqteyi nəzərdən bu ölkə, kifayət qədər həssas dönəmə qədəm qoymaqdadır. Nə daxili, nə də xarici faktorlar, bu cür ciddi və nəticəsi vahim ola biləcək münaqişəni başlatmaq üçün münasib deyil.